Γενιά του Πολυτεχνείου ή Αντιδικτατορική Γενιά;

Τελικά η Χούντα έπεσε σε μια νύχτα; Και έπεσε γιατί έγινε ό,τι έγινε στο Πολυτεχνείο; Η Δαρβίνειος επιλογή της ιστορίας κάποιες φορές είναι άδικη και κάποιες άλλες ετεροκατευθυνόμενη. Για παράδειγμα, η δίκη του Στρασβούργου κατά της Ελλάδας και οι μαρτυρίες των Ελλήνων βασανισθέντων είναι τόσα χρόνια μετά «εκτός ύλης». Παραθέτω μερικά αποσπάσματα από την ομιλία της Κίττυς Αρσένη στις 26 Απριλίου στο Βυζαντινό Μουσείο με αφορμή την παρουσίαση του βιβλίου «Η Ταράτσα της Μπουμπουλίνας» από τις εκδόσεις Ποταμός:

 

Ο Τάκης Καμπύλης (επιμελητής του βιβλίου), στο αξιόλογο γραπτό του θέτει κάποιους προβληματισμούς που μ’ έχουν και ‘μένα κατά καιρούς απασχολήσει: Αν η «Ελληνική Υπόθεση» και η καταδίκη της Χούντας για την καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και για την αποδεδειγμένη χρήση βασανιστηρίων, έχει πάρει τη θέση που της αναλογεί στην ιστορία της αντίστασης, αν η Αντίσταση πριν το Πολυτεχνείο έχει αναγνωριστεί και καταγραφεί στην κοινή μνήμη και τι απέγινε με την τιμωρία των βασανιστών.

 

Θα αναφέρω κάποιες δικές μου σκέψεις, χωρίς να έχω τη φιλοδοξία ότι μπορώ να δώσω τις σωστές απαντήσεις, στα παραπάνω ερωτήματα. Η καταδίκη της Ελλάδας από το Συμβούλιο της Ευρώπης ήταν η μόνη ενέργεια διεθνούς οργανισμού κατά της Χούντας. Δυο χρόνια κράτησε περίπου η έρευνα και οι καταθέσεις μαρτύρων. Και δεν ήταν ένας απλός περίπατος. Οι νομομαθείς, αμερόληπτοι, αδέκαστοι και τυπολάτρες-πολλές φορές-δικαστές του Συμβουλίου, εκτός των νόμων, απαγορευτικών διατάξεων κλπ. κλπ., είχαν να κάνουν τώρα με ζωντανές μαρτυρίες των ίδιων των βασανισθέντων, που έπρεπε να εξιστορήσουν με κάθε λεπτομέρεια τα βασανιστήρια τους. Να δείξουν τις πληγές, τα σπασμένα κόκαλα, τα συνθλιμμένα γεννητικά όργανα, για να πείσουν για την αλήθεια τους.

 

Γύρω από το Συμβούλιο της Ευρώπης κινητοποιήθηκαν με πάθος, ακαταπόνητα, πολλοί άνθρωποι, ο τύπος, προσωπικότητες, οργανώσεις για να πλαισιώσουν και να στηρίξουν την πρωτοβουλία των Σκανδιναβών, που με επικεφαλής τον J. Evensen, δίνανε μια καθημερινή και επίπονη μάχη, τόσο από νομικής όσο και από ανθρωπιστικής πλευράς. Η επιτροπή ήρθε και στην Ελλάδα. Επισκέφτηκε τους χώρους της Μπουμπουλίνας, φωτογράφισε τα κελιά και την Ταράτσα, συνάντησε χουντικούς και πήρε καταθέσεις από τους κρατουμένους των φυλακών. Γύρισε στο Στρασβούργο με ασήκωτα ντοσιέ καταθέσεων. Η ενδελεχής και άκαμπτη έρευνα είχε αρχίσει να αποδίδει τους καρπούς της. Από τους 86 μάρτυρες που κατέθεσαν στην επιτροπή για την Μπουμπουλίνας μόνο οι 6 παρουσιαστήκαμε το Στρασβούργο. Οι υπόλοιποι δώσανε καταθέσεις μέσα από τα κελιά τους. Σακατεμένοι συνέχιζαν την αντίσταση μέσα από τα μπουντρούμια, διακινδυνεύοντας όποια συνέπεια και όποιο τίμημα. Ανοίξτε το βιβλίο, διαβάστε τον κατάλογο και τιμήστε τους.

 

Σκοπός των βασανιστηρίων ήταν να αποσπάσουν πληροφορίες, να σπάσουν και να τσακίσουν όχι μόνο τα κόκαλα αλλά και το ηθικό των κρατουμένων, και να τρομοκρατήσουν τους υπόλοιπους. Επισήμως το αρνιόταν. Αλλά το διαχέανε και το απειλούσανε τεχνηέντως με κάθε τρόπο. «Να ξέρεις τι σε περιμένει». Και το ξέραμε όλοι. Πολύ νωπές οι μνήμες από τον εμφύλιο. Πολύχρονη και μακριά η κουλτούρα των βασανισμών στην Ελλάδα.

 

Γιατί λοιπόν παραμερίστηκε αυτή η ιστορία; Ο Τ. Καμπύλης χρησιμοποιεί μια έκφραση: «ήταν πολύχρωμη». Και ήταν και γι’ αυτό κερδήθηκε. Θα προσθέσω και κάτι άλλο: Η αριστερά ήταν λίγο μουδιασμένη απέναντι στα επίσημα όργανα της Ευρώπης, όσο δε για τη Διεθνή Αμνηστία, που εκείνο τον καιρό ερευνούσε την καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, στο τότε ανατολικό σοσιαλιστικό μπλοκ, ακόμα περισσότερο. Τι έγινε στην Ελλάδα τα έξι χρόνια πριν από το Πολυτεχνείο; Τι έκανε ο ελληνικός λαός; Συμβιβάστηκε; Συνθηκολόγησε; Κατά το κοινώς, λούφαξε; Τι κάναμε οι πνευματικοί ταγοί της χώρας; Για να μην αναφέρουμε το κατάπτυστο θέαμα των αθανάτων, που μαζεύτηκαν στο Ίδρυμα τους-την Ακαδημία-ν’ ακούσουν και να χειροκροτήσουν τον Παπαδόπουλο; Υπήρχε αντίσταση; Ποια αντίσταση; Στα σκοτεινά και με χαρτοπόλεμο; Ναι, η απόπειρα της δολοφονίας του Παπαδόπουλου από τον Αλέκο Παναγούλη, το κίνημα του Ναυτικού, το Βέλος και το τραγικό φιάσκο στην Αμερικάνικη Πρεσβεία, με νεκρούς τον Τσεκουρή και την Αντζελόνη. Καμιά ομαδική διαμαρτυρία. Κανένα ξεσήκωμα. Τι κάνανε αυτές οι αντιστασιακές οργανώσεις; Τους συλλαμβάνανε όλους. Και όμως υπήρχε ένας χώρος, δημόσιας καταγγελίας και αυτός ήταν τα στρατοδικεία. Οι απολογίες των κατηγορούμενων. Σ’ αυτές συσσωρευότανε όλη η αγανάκτηση και η κατακραυγή κατά της Δικτατορίας, που συγκλόνιζαν την Ελλάδα και τους ξένους φίλους μας. Βέβαια, στις ελληνικές εφημερίδες δεν δημοσιευόταν τίποτα. Ας είναι καλά οι ξένοι ανταποκριτές, που με χίλια ζόρια και προφυλάξεις, μπαίνανε στα στρατοδικεία. Εκεί πρωτοκαταγγελθήκανε και τα βασανιστήρια. Αυτές οι απολογίες, εκτός ελαχίστων εξαιρέσεων, έχουν χαθεί. Θα ήταν ένα τεκμήριο τόλμης και ήθους, πολύτιμο βοήθημα ιστορίας.

 

Δυστυχώς δεν είμαι σε θέση να ανακαλέσω στη μνήμη μου και στη μνήμη σας ούτε το ελάχιστο απ’ όσα συμβαίνανε εκείνη την εποχή, στο απέραντο συρματοπλεγμένο στρατόπεδο της χώρας μας. Αν σταθούμε, όχι στο τι έκανε ο ελληνικός λαός, αλλά στο τι συνέβαινε εκείνα τα χρόνια, δεν θα είμαστε τόσο άδικοι και άτεγκτοι. Η κηδεία του Παπανδρέου, το μήνυμα και η κηδεία του Σεφέρη, τα 18 κείμενα, τα κείμενα του Φίλιππα και του Βλάχου, τα θέατρα που τα κλείνανε και απαγορεύανε τι παραστάσεις, οι Μπουάτ που τραγουδούσανε τα απαγορευμένα τραγούδια, τα βιβλιοπωλεία, η Ελληνοευρωπαϊκή Ένωση, ο Παράβας που βρέθηκε από τη σκηνή στη Γυάρο, το Ανοιχτό Θέατρο, το Ελεύθερο Θέατρο, το μαγνητόφωνο που μπήκε σε μια γιορτή της Χούντας από τη Ρένα Πατρικίου και τη διέλυσε. Από τις απαγορευμένες μυστικές ακροάσεις το βράδυ, του BBC και της Ντόιτσε Βέλε. Δεν πέφτει έτσι η Χούντα μας έλεγαν. Και σωστά. Δεν έπεφτε. Το πώς έπεσε η Χούντα όλοι το ξέρουμε.

 

Κι ας έρθουμε τώρα στο Πολυτεχνείο του Νοέμβρη του 1973. Ο Τάκης Καμπύλης θέτει ένα ερώτημα: Αν το Πολυτεχνείο επισκίασε όλα τα προηγούμενα χρόνια. Πιστεύω ότι το Πολυτεχνείο δεν θα είχε γίνει αν δεν είχε προηγηθεί η κατάληψη της Νομικής Σχολής. Και τα δύο αυτά δεν θα είχανε συμβεί αν δεν ακουμπούσανε στη θολή αλλά ορατή αντίθεση του Ελληνικού Λαού. Το Πολυτεχνείο δεν έγινε στα σκοτεινά. Ήταν μια ηρωική εξέγερση που συνεπήρε και ενσωμάτωσε πολύ κόσμο. Το Πολυτεχνείο ανέδειξε ήρωες. Εμείς είχαμε την ιδιότητα του θύματος περισσότερο. Κι έτσι έγινε η Δαρβίνειος επιλογή της ιστορίας. Δεν λέμε αντιδικτατορική γενιά. Λέμε η γενιά του Πολυτεχνείου.

 

Το τρίτο ερώτημα που θέτει ο Τάκης Καμπύλης είναι τι απέγινε με την τιμωρία των βασανιστών. Ναι δεν έγινε καμιά αυτεπάγγελτη δίωξη. Υπήρχε η δαμόκλειος σπάθη του στιγμιαίου. Και έτσι καταθέσαμε προσωπικές μηνύσεις, παρόλο που πιστεύαμε ότι το θέμα δεν ήταν προσωπικό, αλλά πολιτικό. Ήταν κι αυτό μια πολύ δυσάρεστη εμπειρία. Οι ποινές ήταν αστείες. Όμως θέλω να σας καταθέσω κάτι. Ο Μάλιος και ο Μπάμπαλης ήταν οι προσωπικοί μου βασανιστές. Όταν δολοφονήθηκαν, συναντούσα κόσμο, μ’ έπαιρναν στο τηλέφωνο καταχαρούμενοι ότι έστι δίκης οφθαλμός…’ και προσκρούανε σε μια δική μου αρνητική στάση. Οι αυτόκλητοι εκδικητές, αν είχανε τα κότσια, ας το έκαναν τότε, όταν βογκούσε η Μπουμπουλίνας. Εγώ που δεν ξέρω που βρίσκεται η σκανδάλη, αν είχα ένα όπλο τότε μέσα στη Μπουμπουλίνας, θα σκότωνα με τα ίδια μου τα χέρια τους βασανιστές. Τότε. Θα ήθελα να βάλω μια βόμβα να τινάξω όλη την ασφάλεια στον αέρα. Αλλά τότε! Και εκεί! Η Δημοκρατία δεν εκδικείται. Αυτοπροστατεύεται και τιμωρεί…Κι αν σήμερα ανατρέχουμε σε μια μνήμη μακρινή δεν είναι για την αντεκδίκηση και τη συντήρηση του μίσους. Αλλά για την ανάδειξη κάποιων αξιών της Ελευθερίας, της Δικαιοσύνης, της Ισότητας, που για αυτές αξίζει να ζεις, να αγωνίζεσαι και-αν χρειαστεί-να θυσιάζεσαι. Δύσκολες και άνυδρες εποχές. Γι’ αυτό, όπως λέει και ο ποιητής Κατσαρός ‘πάρτε μαζί σας νερό-το μέλλον έχει πολύ ξηρασία’.